نخستین امضای قراداد پنج‌جانبه درباره دریای خزر در نشست آکتائو

پنج کشور حاشیه دریای خزر، پس از گذشت 22 سال اختلاف بر سر تقسیم‌بندی منابع و استفاده از آب راه این دریا، سرانجام روز یکشنبه به اجماع خواهند رسید. روز 12 اوت (یکشنبه 21 مرداد)، روسای جمهوری روسیه، قزاقستان، ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در شهر آکتائو، قزاقستان گرد هم جمع می‌شوند تا پیرامون توافق حقوقی دریای خزر به بحث و تبادل نظر بنشینند.

در مقاله‌ای که نشریه روسی "ویزگلاد" منتشر کرده است، "میخائیل موشکین" ، پیرامون این نشست، قرار داد مورد بحث و چگونگی تاثیر تحریم‌های دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا بر سرعت گرفتن این توافق سخن می‌گوید؛ ضمن آنکه به طور مشخص منافعی که در این توافق عاید روسیه می‌شود نیز تبیین می‌شود.

تاثیرات غیرمنتظره تحریم‌های آمریکا

کشورهای حاشیه دریای خزر مدت‌هاست که برای مرتفع کردن مشکلات موجود، به طور دوجانبه و در برخی از موارد نیز به صورت چند جانبه توافقاتی را با همسایگان آبی خود به دست آورده‌اند، اما با این همه نشست قزاقستان اولین بار است که توافقی پنج جانبه را به همراه دارد. بنابراین امضای این سند توافق چند جانبه دریای خزر برای اولین بار است که حتی به این مرحله می‌رسد.

این مقام روس تاکید کرد که منافع روسیه در دریای خزر بر اساس توافقات صورت گرفته به طور کامل در نظر گرفته شده و آزادی توسعه ناوگان نظامی- دریایی این کشور، عبور و مرور کشتی‌های نظامی و تامین امنیت کشتی‌های مناطق ساحلی خزر نه تنها برای روسیه، بلکه برای همه پنج کشور ساحلی تضمین شده است.

ستون نویس نشریه مذکور تاکید می‌کند، تا به امروز اصلی‌ترین مانع در برابر حل و فصل مناقشه‌ای که بر سر این منطقه وجود داشته است، میادین غنی هیدروکربنی است که ایران با همسایه خود، جمهوری آذربایجان بر سر استفاده از آن اختلاف نظر دارد و در این مدت نیز از مواضع سفت و سخت خود پایین نیامده است.

با این وجود، خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از توافق هسته‌ای ایران و کشورهای پنج به‌علاوه یک (آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان) و پس از آن اعلام بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، سبب شده است تا مذاکرات درمورد این منطقه سرعت گیرد.

این قرارداد چه نفعی دارد؟

رجب صفراف؛ مدیر مرکز مطالعات ایران مدرن، می‌گوید، به طور خلاصه و برای شروع، این سند همکاری چند جانبه، چیزی در حدود 60 تا 70 درصد اختلافات پیرامون دریای خزر را رفع می‌کند. همین میزان از توافق اولیه برای بدست آوردن منابع بی نظیر این منطقه و همچنین سرمایه گذاری کافی است.

تا کنون هیچ از یک از کشورهای مورد بحث، حق آن را نداشته است که به طور یکجانبه تصمیمی را در مورد دریای خزر اتخاذ کند، زیرا این اقدام به شدت همسایه آن کشور را تحریک می‌کرد و به پاسخی از جانب دیگر کشورها نیز منجر می‌شد.

بنابراین با توجه به مفاد توافقنامه چند جانبه دریای خزر و اجماع همه کشورهای عضو بر سر مسائل مربوط، یکی دیگر از مشکلاتی که در بیش از دو دهه بر سر راه کشورهای عضو بود، حل می‌شود.

به عنوان مثال در توافقنامه روز یکشنبه این طور در نظر گرفته شده است، که هر کشوری که بخواهد در منطقه ساحلی خودش اقدامی انجام دهد، تنها باید توافق نزدیکترین همسایه‌اش را جلب کند و دیگر نیازی به جلب رضایت چهار کشور دیگر نیست.

لازم به ذکر است که دریای خزر، وضعیت منحصر به‌فردی در جهان دارد؛ علت این امر آن است که خزر از لحاظ جغرافیایی منطقه‌ای است که به سبب عدم ارتباط با اقیانوس‌ها، دریا نامیده نمی‌شود، از سویی دیگر ابعاد، بزرگی و عمق خزر نیز به گونه‌ای است که نام دریاچه نیز توصیف کننده آن نیست. بنابراین در ذیل هیچ یک از معاهدات آبی و بین‌المللی قرار نگرفته است. کشورهای عضو این حوزه، روز یکشنبه با امضای توافقنامه مورد بحث، بسیاری از مشکلات این چنین را از پیش روی بر می دارند.

"گریگوری کاراسین" معاون وزیر امور خارجه روسیه و دبیر ویژه روسیه در امور دریای خزر در مورد دیگر فواید توافقنامه نشست قزاقستان می‌گوید، بر اساس این توافق تنها کشورهای حاشیه دریای خزر هستند که می توانند نیروهای نظامی خود را در آب‌های خزر مستقر سازند، بنابراین از نفوذ کشورهای غربی در این منطقه نیز جلوگیری می‌شود.