ایدیولوژی از نظر ساخت لغوی واژهای است مرکب از دو جزء «ایده» و «لوژی» که ایده به معنی اندیشه، تصور، عقیده، نظر، آگاهی و... آمده است و لوژی که به صورت پسوند امروزه معمولاً به معنی دانش و شناسایی بکار میرود و معرف علم است مانند سوسیولوژی (جامعه شناسی) پسیکولوژی (روانشناسی) و... بنابراین ایدیولوژی نیز از نظر ساختمان لغوی مرادف با دانش و شناخت عقیده یا بطور خلاصه عقیده شناسی است، اما امروزه ایدیولوژی معمولاً کاربردهای دیگری دارد که در معنی زیر بیشتر بکار میروند.
الف - ایدیولوژی به معنای عام که مرادف مکتب است و مجموعهای از رهنمودهای مکتب را چه در بعد اندیشه و چه در بخش عمل در بر میگیرد.
ب - ایدیولوژی به معنای خاص که تنها از بخشی مکتب را که به رفتار انسان و دستورالعملها(بایدها و نبایدها) مربوط میشود در بر میگیرد که در این صورت در برابر بخش دیگر یعنی جهان بینی (اندیشههای بنیادی) مکتب بکار خواهد رفت.
با این توضیح روشن شد که ایدیولوژی اسلامی مجموعهای رهنمودهای اسلام یا دستورالعملهای آن میباشد.
از نظر اسلام، انسانها به حسب گوهر و ذات برابرند؛ سید قرشی و سیاه حبشی برابرند. آزادی، دموکراسی و عدالت در اسلام زاده برابری و مساوات انسانهاست
مشخصات ایدیولوژی اسلامی چیست؟
مشخصات اسلام از نظر ایدیولوژیکی عبارتند از:
1. همهجانبگی.
2. اجتهادپذیری.
3. سَماحت و سهولت.
4. زندگی گرایی: اسلام یک دین زندگی گراست نه زندگی گریز.
5. اجتماعی بودن.
6. اسلام حقوق و آزادی فرد را نادیده نمیگیرد.
7. تقدّم حقّ جامعه بر حقّ فرد.
8. اصل شورا: در مسایل اجتماعی از نظر اسلامی اصلی معتبر است.
9. دستورهای اسلامی که مطلق و عامّ است، تا آن حد لازمالاجراست که مستلزم ضرر و زیانی نباشد.
عبادت، دعا، سنا، حمد، ستایش
10. از نظر اسلام در هر کار، اعمّ از فردی و اجتماعی، باید در درجه اول فایده و نتیجه مفید آن در نظر گرفته شود.
11. گردش مال و ثروت و نقل و انتقال آن باید از هر نوع بیهودگی مبرّا باشد.
12. سرمایه به صرف اینکه از جریان عملی و فعالیّت و معرض کاستی و نابودی خارج شد و صورت «ذمّه» و قرض به خود گرفت هیچ سودی به آن تعلّق نمیگیرد.
13. هر مبادله و گردش ثروتی باید از روی آگاهی طرفین باشد.
14. اسلام عقل را محترم و او را پیامبر باطنی خدا میشمارد. اصول دین جز با تحقیق عقلانی پذیرفته نیست. در فروع دین، عقل یکی از منابع اجتهاد است.
15.اراده که قوْه مجریّه عقل است نیز محترم است..